Δυσφαγία είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για την αντικειμενική βλάβη ή δυσκολία στην κατάποση, που προκαλεί μη φυσιολογική καθυστέρηση στη διέλευση ενός υγρού ή στερεού βλωμού. Η καθυστέρηση δύναται να είναι κατά το στάδιο της στοματικής, φαρυγγικής ή οισοφαγικής φάσης της κατάποσης.
Παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση δυσφαγίας αποτελούν η ξηροστομία, η κακή οδοντική κατάσταση, η προχωρημένη ηλικία και οι συνοδές ασθένειες (Αλτσχάιμερ, άνοια), οι νευρολογικές παθήσεις, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, η πολυφαρμακία, τα ηρεμιστικά φάρμακα, η καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ), οι αλλαγές στην ανατομία του στόματος, φάρυγγα, λάρυγγα ή οισοφάγου από κάποια ατυχήματα, οι επεμβάσεις και οι ακτινοθεραπείες.
Η δυσφαγία αν και αφορά σε όλες τις ηλικίες, εμφανίζεται συχνότερα σε βρέφη και ηλικιωμένους. Κάποιες από τις κύριες επιπτώσεις της δυσφαγίας είναι η απόφραξη των αεραγωγών (π.χ. πνιγμός, ασφυξία), οι λοιμώξεις στο στήθος, η πνευμονία από εισρόφηση, η αφυδάτωση, η χρόνια βρογχική φλεγμονή, οι ψυχολογικές συνέπειες, όπως φόβος, κατάθλιψη, αμηχανία και κοινωνική απομόνωση, η μειωμένη πρόσληψη τροφής και υγρών με αποτέλεσμα τον υποσιτισμό του ασθενούς, η μειωμένη ποιότητα ζωής, αλλά και ο υψηλός κίνδυνος θνησιμότητας. Ο υποσιτισμός και η αφυδάτωση μεταβάλουν το ανοσοποιητικό σύστημα και αυξάνουν τον κίνδυνο για πνευμονία παρουσία πνευμονικής εισρόφησης.
Η κατάποση είναι ουσιώδης για τη θρέψη και την ενυδάτωση. Η λειτουργία της κατάποσης έχει ‘άμεση επίδραση στην ικανότητα του ασθενούς να καταναλώσει επαρκή ενέργεια, υγρά και θρεπτικά συστατικά. Συνεπώς, η διατροφική κατάσταση (ή κατάσταση θρέψης) του ασθενούς επηρεάζεται ευθέως από την ικανότητα του να καταπιεί με ασφάλεια και αποτελεσματικά. Αδιάγνωστη και/ή μη επαρκώς διαχειριζόμενη δυσφαγία πολύ πιθανόν να επηρεάσει αρνητικά την κατάσταση υγείας ενός ατόμου.
Η διεθνής πρωτοβουλία τυποποίησης της δίαιτας δυσφαγίας (IDDSI) είναι ένας διεθνής, μη κερδοσκοπικός οργανισμός που αποτελείται από μία διεπιστημονική ομάδα εθελοντών διαφόρων ειδικοτήτων, όπως γιατροί, νοσηλευτές, λογοθεραπευτές, διαιτολόγοι, εργοθεραπευτές, οδοντίατροι, φυσικοθεραπευτές κ.α.
Το πλαίσιο IDDSI παρέχει μία κοινή ορολογία για την περιγραφή της υφής τροποποιημένων στερεών τροφών και της πυκνότητας υγρών, με σκοπό να βελτιωθεί η ασφάλεια ατόμων με δυσκολία κατάποσης κάθε ηλικίας, κάθε θεραπευτικού πλαισίου και κάθε πολιτισμού. Είναι ένα σχήμα αποτελούμενο από κατηγοριοποίηση 8 επιπέδων (0-7) υφής τροφών, όπου τα υγρά μετρούνται από τα επίπεδα 0-4, ενώ τα στερεά τρόφιμα μετρούνται από τα επίπεδα 3-7, σε μια ενιαία συνεχή κλίμακα. Τα επίπεδα αναγνωρίζονται από αριθμούς, ετικέτες κειμένου και χρώματα για να διευκολύνεται η χρήση τους σε ποικίλα περιβάλλοντα (Εικόνα 1).
Εικόνα 1. Το σχήμα 8 επιπέδων της IDSSI
Το μέγεθος και το σχήμα των τροφών έχουν προσδιοριστεί ως σημαντικοί παράγοντες για τον κίνδυνο πνιγμού. Η σκληρότητα, η συνεκτικότητα και η ολίσθηση των τροφών θεωρούνται επίσης σημαντικοί παράγοντες. Η IDDSI παρέχει δοκιμαστικές μεθόδους υφής όπου χρησιμοποιούνται πιρούνια, κουτάλια και σύριγγες, ώστε οι τροφές να κατηγοριοποιούνται με μεγαλύτερη ευκολία και αντικειμενικότητα. Το IDDSI τεστ ολίσθησης από κουτάλι και το τεστ πίεσης με πιρούνι είναι πρακτικά, αντικειμενικά τεστ συνοχής, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον διαχωρισμό των επιπέδων. Μερικές φορές πιθανόν να απαιτείται συνδυασμός δοκιμών.
➢ Το επίπεδο 3 περιέχει μετρίως πυκνά υγρά και υγροποιημένα τρόφιμα, τα οποία έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά ολίσθησης.
➢ Το επίπεδο 4 περιέχει υπερβολικά πυκνά υγρά και τροφές σε μορφή πουρέ, τα οποία έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά ολίσθησης.
➢ Μια κατηγορία από μεταβατικές τροφές περιλαμβάνεται.
➢ Ο απώτερος σκοπός της πρωτοβουλίας είναι η επιδίωξη μιας πρακτικής με επίκεντρο την ασφάλεια του ασθενούς, βασισμένης σε επιστημονική τεκμηρίωση και βέλτιστη σύγχρονη πρακτική.
Ο ρόλος του διαιτολόγου στη διεπιστημονική ομάδα διαχείρισης της δυσφαγίας
Ο διαιτολόγος είναι σημαντικό μέλος της ομάδας φροντίδας υγείας και οφείλει να συνεργάζεται με τον λογοθεραπευτή και τους άλλους επαγγελματίες υγείας για να διασφαλίζει την κατάλληλη διατροφική παρέμβαση σε ασθενείς με δυσφαγία. Καθώς η δυσφαγία επηρεάζει αρνητικά τη διατροφική πρόσληψη και την κατάσταση θρέψης του ασθενούς, ο ρόλος του διαιτολόγου είναι πολύπλευρος και ουσιαστικός, όπως:
Προσδιορίζει τα σημεία και συμπτώματα δυσφαγίας από παρατήρηση του ασθενούς την ώρα του φαγητού.
Εντοπίζει τον κίνδυνο πνιγμού, εισρόφησης και πνευμονίας.
Αξιολογεί τη διατροφική κατάσταση του ασθενούς και τις απαιτήσεις του σε ενέργεια, υγρά και θρεπτικά συστατικά.
Προσδιορίζει τα διατροφικά προβλήματα και ιεραρχεί τη διαχείριση τους.
Καθορίζει την κατάλληλη διατροφική παρέμβαση, με τη συγκατάθεση του ασθενούς όπου είναι εφικτό, για την απαιτούμενη διατροφή (τροποποιημένη υφή τροφών/υγρών, μοτίβο γευμάτων, συμπληρώματα διατροφής, οδό σίτισης και απαιτούμενες συσκευές κ.α.)
Σχεδιάζει την εντερική και παρεντερική σίτιση, όπου απαιτείται.
Παρακολουθεί και αξιολογεί την ανταπόκριση του ασθενούς στη διατροφική παρέμβαση για την κάλυψη των αναγκών του και παρέχει τις κατάλληλες τροποποιήσεις, όταν αυτές απαιτούνται.
Παρέχει εκπαίδευση και συμβουλευτική στον ασθενή και στην οικογένειά του σχετικά με το καταλληλότερο πρότυπο διατροφής για τη δυσφαγία.
Ο διαιτολόγος είναι εκπαιδευμένος να εξετάζει όλες τις ιατρικές καταστάσεις του ασθενούς ταυτόχρονα, προκειμένου να προσδιορίσει την κατάσταση θρέψης του και να επιλέξει το κατάλληλο πλάνο φροντίδας. Όταν υπάρχουν πολλαπλές παθολογίες (π.χ. διαβήτης, νεφρική ανεπάρκεια και δυσφαγία), οι διατροφικές παρεμβάσεις πρέπει να είναι συμβατές μεταξύ τους και να μην θέτουν σε κίνδυνο άλλες διαγνώσεις.
Τέλος, ο διαιτολόγος συμμετέχει σε εθνικές και διεθνείς πρωτοβουλίες, όπως είναι το IDDSI, για να διευρύνει την κατανόηση της δυσφαγίας και να βελτιώσει τον τρόπο φροντίδας αυτών που την βιώνουν, όπου:
Επιδεικνύει αποτελεσματική ηγετική ικανότητα στις διεπιστημονικές ομάδες
Επικοινωνεί την αξία της εξειδίκευσης του διαιτολόγου στην αξιολόγηση και διαχείριση της δυσφαγίας
Συμμετέχει στην έρευνα που σχετίζεται με την αξιολόγηση και διαχείριση της δυσφαγίας
Συμβάλει στην ανάπτυξη προϊόντων με τροποποιημένη υφή τροφών και τροποποιημένη σύσταση υγρών
Δρα ως σύμβουλος σε ή αναζητά καθοδήγηση από άλλους διαιτολόγους ή επαγγελματίες υγείας
Αναγνωρίζει την αξία της άποψης του ασθενούς ή/και της οικογένειας του και τη συμβολή όλων των παρόχων υγείας
Συμμετέχει σε δια βίου εκπαίδευση για την ενίσχυση των γνώσεων και δεξιοτήτων του για την αξιολόγηση και διαχείριση της δυσφαγίας
Συμπέρασμα
Η δυσφαγία είναι μία διαταραχή που σχετίζεται με τη διατροφή και ως εκ τούτου ο συμπτωματικός έλεγχος της δυσφαγίας, οι αξιολογήσεις, η θεραπεία και η διαχείριση εμπίπτουν στο διαιτητικό πεδίο πρακτικής. Για την αντιμετώπιση της και τη βέλτιστη φροντίδα του ασθενούς είναι απαραίτητη η συνεργασία με λογοθεραπευτή και με την υπόλοιπη διεπιστημονική ομάδα.
Η διατροφική διαχείριση της δυσφαγίας γίνεται βάσει της συνολικής διατροφικής κατάστασης και της συννοσηρότητας του ασθενούς. Η τροποποίηση της υφής μιας τροφής και της πυκνότητας ενός υγρού είναι θεμελιώδης για τη διατροφική διαχείριση της δυσφαγίας. Η IDDSI έχει συμβάλει, με μια νέα παγκόσμια κοινή ορολογία τροποποιημένων τροφών και υγρών, στην καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκόμενων επαγγελματιών υγείας για τη βέλτιστη διαχείριση του ασθενούς.
Βιβλιογραφία
College of dietitians. Professional Practice Policy “Scope of Practice for Registered Dietitians
Caring for Clients with Dysphagia in Ontario”. 2018. https://www.collegeofdietitians.org/scope-of-practice/dysphagia/dysphagia-policy-(updated-2018).aspx
Dietitians of Canada. Defining the Role of the Dietitian in Dysphagia Assessment and Management. 2015. www.dietetistes.ca
Marcason W. What Is the International Dysphagia Diet Standardization Initiative? J Acad Nutr Diet. 2017;117(4):652. doi: 10.1016/j.jand.2017.02.004.
Commentaires